Makaleler

Amortisman Uygulamasına İlişkin Pratik Bilgiler

İşletmeler için Amortisman Uygulamaları gerek dönem gideri olarak dikkate alınmasından, gerekse üretim işletmelerinde üretilen mamulün maliyetine ilave edilmesinden gerekse de bir yıldan daha fazla bir dönemi ilgilendirmesinden dolayı son derece önemli bir konudur.
Bu çalışmanın amacı, işletmelerde Amortisman konusunu 213 sayılı Vergi Usul Kanunu açısından ele alınarak uygulamada karşılaşılan bazı özellikli durumların ortaya konulmasıdır. Çalışmazda Madenlerde Amortisman Uygulaması kapsam dışı bırakılmıştır.
A- AMORTİSMANIN TANIMI
Amortisman en basit tanımıyla, Aktife kayıtlı bir değerin belirli bir süre içinde yok edilmesi işlemidir.
Bir başka ifade ile duran varlıkların kullanıldıkları süre içerisinde uğradıkları değer azalışlarının gider yazılmasıdır.
B- AMORTİSMAN AYRILABİLMESİNİN TEMEL ŞARTLARI
1- İşletmenin aktifinde kayıtlı olması
Bir iktisadi kıymetin amortismana tabi tutulabilmesi için Aktife kayıtlı olması (Envantere dahil olma); İktisadi kıymetin envantere dahil olması hem fiilen işletmenin tasarrufunda bulunmasını hem de envantere kayıtlı olmasını ifade eder. Ancak işletmenin muhasebe kayıtlarında yer almasına rağmen fiilen işletmede mevcut olmayan iktisadi kıymetler için amortisman ayrılmaz.
2- Bir yıldan fazla kullanılabilmesi
İşletme faaliyetlerinde bir yıl veya kısa sürelerle kullanılacak olan duran varlıklar için amortisman hesaplanması söz konusu olmayıp doğrudan dönem gideri olarak yazılabilir.
3- Maliyet bedelinin belirli bir tutarın üzerinde olması
Maliyet bedeli her yıl için Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen tutarı aşmayan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan dönem gideri olarak yazılabilir. Bu konuda amortismana tabi tutma veya doğrudan gider yazma konusunda seçim hakkı isletmelere bırakılmıştır. Ancak iktisadi ve teknik bakımdan bütünlük arz eden varlıklarda bu sınır topluca dikkate alınmalıdır. 2011 yılı için bu tutar 700 TL’dir.
İktisadi ve teknik bakımdan bir bütünlük arzeden demirbaşların tek tek değeri 700 TL.nın altında olsa bile doğrudan gidere yazılamaz. Bunların tümünün toplam değeri 700 TL.nın. altında olması durumunda istenirse gidere yazılabilir.
İktisadi ve teknik bakımdan bütünlük oluşturmanın anlamı, belli bir fonksiyonun etrafında toplanma ve fonksiyonu birbirini tamamlayarak yerine getirme olarak kabul edilmektedir.
Örneğin; Okul, öğrenci yurdu, otel, lokanta, sinema gibi işletmelerde; çatal, kaşık, bıçak, karyola, dolap, raf, yer döşemeleri şeklindeki demirbaşların iktisadi ve teknik bir bütünlük arzettiği için, her birinin belirtilen haddin altında olmasına bir bütün olarak amortismana tabi tutulacaklardır.
4- Yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalması
Maddi duran varlıklarda kullanımdan dolayı yıpranma, aşınma ve kıymetten düşme ile teknolojik gelişmeler nedeniyle oluşan değer kaybı amortisman yolu ile gidere dönüştürülür. Değer kaybının fiilen gerçekleşmiş olma şartı aranmaz.
Amortismana tabi iktisadi kıymetler için amortisman oranlarının iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri de dikkate alınmak suretiyle 333, 339, 345, 365, 389, 399 ve 406 sıra nolu VUK genel tebliğlerinde açıklanan faydalı ömürler esas alınıp amortismana tabi tutulacaktır.
C- AMORTİSMAN SÜRESİNİN (FAYDALI ÖMRÜN) TESPİTİ
Bir sabit kıymet için amortisman hesaplamasında kullanılacak amortisman süresi ve oranı Maliye Bakanlığı’nın yayımladığı Amortisman Cetvellerinden alınacaktır.
Listedeki herhangi bir sınıflamada yer almayan amortismana tabi iktisadi kıymetlere uygulanacak amortisman oranları için mükelleflerin müracaatları üzerine Maliye Bakanlığınca belirlenecek süre ve oranlar üzerinden amortisman ayrılabilecektir.
Sektörel Ayrım ile Listenin 1-6 Bölümleri Arasında Yer Alan Genel Sınıflama Arasındaki İlişki;
1-6 bölümleri arasındaki sınıflamalar, tüm mükellefler için ortak hükümler içermekte ve bu iktisadi kıymetler genel olarak tüm sektörlerde ana faaliyete ilişkin aşamaların dışında kullanılan iktisadi kıymetlerden oluşmaktadırlar.
Sektörel sınıflamalarda yer alan iktisadi kıymetler ise mükelleflerin faaliyet konuları dikkate alınarak tespit edilen ve bizzat üretim, imalat, hizmet vb. aşamalarda kullanılan iktisadi kıymetlerdir.
Böylece, mükellefler öncelikle faaliyette bulundukları sektörü tespit ederek hangi iktisadi kıymetin hangi sınıflamaya dahil olduğunu belirleyeceklerdir. İlgili sektörde ismen belirtilmeyen ancak 1-6 bölümleri arasında yer alan iktisadi kıymetler ise 1-6 bölümünde gösterilmiş olan faydalı ömürleri üzerinden amortismana tabi tutulacaklardır.
Sektörel sınıflamada ismen belirtilmeyen iktisadi kıymetlerin 1-6 arasındaki sınıflardan herhangi birinde yer alması durumunda öncelikle 1-6 arasında yer alan amortisman oranları üzerinden amortismana tabi tutulmaları gerekmektedir.
Birden Fazla Sektörel Sınıflamada Yer Alan İktisadi Kıymetler için 333, 339, 345, 365, 389, 399 ve 406 sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve bu tebliğlere ekli listede yer alan ve birden fazla sektöre ilişkin işlerde kullanılan veya birden fazla ürünün imalatında yada üretiminde kullanılan iktisadi kıymetler için söz konusu tebliğlerle tespit edilen en yüksek faydalı ömre ve en düşük amortisman oranına sahip olan sektöre ait faydalı ömür ve amortisman oranı üzerinden amortisman uygulaması yapılacaktır.
Maliye Bakanlığınca yayımlanan Güncel Amortisman Listesine aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
http://www.gib.gov.tr/…/Yararl…/amortisman_oranlari2011.html
D- AMORTİSMAN HESAPLAMA YÖNTEMLERİ
a) Normal Amortisman Yöntemi
b) Azalan Bakiyeler Yöntemi (Hızlandırılmış)
c) Fevkalade Amortisman
Mükellefler amortisman hesaplamalarında Normal ve Hızlandırılmış Amortisman yöntemlerinden birini seçerek uygularlar. Fevkalade amortisman yöntemi ise idari bir işlem niteliğinde olup iktisadi kıymetlerin doğal afetler nedeniyle zarar görmesi veya teknik olarak eskimesi durumunda mükellefin idareye başvurması ve idarenin takdir edeceği orana göre hesaplama yapılan yöntemdir.
İktisadi ve teknik bakımdan bir bütün teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulü ile amortisman usullerinden yalnız birisi uygulanabilir.
Bir iktisadi değer üzerinden normal amortisman usulüne göre amortisman ayrılmasına başladıktan sonra bu usulden dönülemez.
Bir iktisadi değer üzerinden azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrılmaya başlandıktan sonra normal amortisman usulüne geçilebilir. Bu suretle usul değiştirenler keyfiyeti beyannamelerinde veya eski bilançolarda belirtmeye mecburdurlar. Kabul edilen yeni usul bu bildirimin yapıldığı beyannamenin taalluk ettiği dönemden itibaren nazara alınır. Bu takdirde henüz yok edilmemiş olan değer kısmı, bakiye amortisman süresine bölünmek suretiyle eşit miktarlarla yok edilir.
a) Normal Amortisman Yöntemi
Amortismana Tabi İktisadi Kıymetlerin (ATİK), maliyet bedeli üzerinden amortisman cetvellerindeki faydalı ömürleri esas alınarak her yıl eşit tutarlarla amortisman hesaplanan yöntemdir.
Hesaplama Formülü şu şekildedir;
Yıllık Amortisman Tutarı = Maliyet Bedeli / Faydalı ömür
Örneğin 2011 yılında 100.000 TL’ye alınan ve Amortisman Listelerinde faydalı ömrü 5 yıl olan bir sabit kıymet Normal Amortisman Yöntemine göre hesaplamalar şu şekilde olacaktır.
Yıllık Amortisman Tutarı = 100.000 / 5 = 20.000 TL
Yıllar İtibariyle Amortisman Tutarları Tablosu
b) Azalan Bakiyeler Üzerinden Amortisman Yöntemi (Hızlandırılmış)
Her yıl üzerinden amortisman hesaplanacak tutar, daha önce ayrılmış olan amortisman tutarlarının düşülmesi ile belirlenir. Amortisman süresi duran varlığın faydalı ömrü kadardır. Bu sürenin son yılına devreden kalan değerin tamamı o yıl gider olarak kayıt edilir. Bu yöntemde amortisman oranı, % 50’yi geçmemek koşuluyla normal amortisman oranının iki katıdır.
Diğer taraftan, Maddi Olmayan Duran Varlıklarda (Haklar, Şerefiyeler, Özel Maliyetler gibi) Azalan Bakiyeler Yöntemi (Hızlandırılmış) uygulanamaz..
Hesaplama Formülü şu şekildedir;
Yıllık Amortisman Tutarı = Maliyet Bedeli x (Normal amortisman oranı x 2 ≤ 0,50)
Örneğin bir şirket 1.000 TL bedelle bir cep telefonu satın almış olsun. Şirket aktifine kaydedilecek olan bu sabit kıymet için Hızlandırılmış amortisman hesaplaması şu şekilde olacaktır.
Maliye Bakanlığınca Yayınlanan Amortisman cetvelinde cep telefonun faydalı ömrü 3 yıl ve amortisman oranı da %33,33 olarak yer almaktadır.
Buna Göre;
Normal Amortisman Oranı = 1 / Yararlı Ömür Süresi
Normal Amortisman Oranı = 1 / 3 yıl = %33,33
Azalan Bakiyeler Amortisman Oranı = 33,33 x 2 = 66,66
Sonuç %50’den fazla olduğu için Amotrtisman ayrılırken kullanılacak olan oran üst limit olan %50 kullanılacaktır.
Yıllar İtibariyle Amortisman Tutarları Tablosu (VUK)

YILLAR Amortismana Tabi Değer – Birikmiş Amotisman) Oran Amortisman Tutarı Birikmiş Amortisman
2011 1.000 x 0,50 %50 500 500
2012 (1.000 – 500) x 0,50 %50 250 750
2013 (1.000 – 500 – 250 ) Kalanın Tamamı 250 1.000
c) Fevkalade Amortisman Durumu
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 317/2.maddesine göre; yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz hale gelen sabit kıymetler için Maliye Bakanlığına başvuru yaparak, Bakanlığının yaptıracağı inceleme ve takdir komisyonu kararları doğrultusunda işin mahiyetine göre fevkalade amortisman oranı belirleyebilmektedir. Bu bağlamda teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz hale gelen sabit kıymetleriniz için fevkalade amortisman yöntemi de kullanılabilir.
E- GEÇİCİ VERGİ DÖNEMLERİNDE AMORTİSMAN UYGULAMASI
Mükellefler yıllık olarak hesaplayacakları amortisman tutarının ilgili döneme isabet eden kısmını geçici vergiye ilişkin kazançlarının tespitinde dikkate alabileceklerdir. Yıl içinde iktisap edilen amortismana tabi iktisadi kıymetler için yıllık olarak ayrılabilecek amortisman tutarından kazancın ilgili olduğu döneme isabet eden kısım dikkate alınacaktır. Örneğin, üçüncü dönemde iktisap edilen bir demirbaş için bu dönemde 9 aylık amortisman ayrılabilecektir. Bu şekilde amortismana tabi tutulacak iktisadi kıymetlerin değerleme günü itibariyle aktifte bulunması gerekmektedir.
Ancak, Vergi Usul Kanununun 320 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan binek otomobillerin amortismana tabi tutulmasına ilişkin hüküm, geçici vergiye ilişkin kazancın tespitinde de dikkate alınacaktır.
Amortisman uygulamasında da yıllık olarak seçilen usulün geçici vergi dönemlerinde değiştirilmesi mümkün değildir. Benzer şekilde, mükellefler ilk defa aktife aldıkları kıymetler için geçici vergi açısından seçtikleri amortisman usul ve oranını yıllık olarak da uygulamak zorundadırlar.
Aktifleştirilen ilk tesis ve kuruluş giderleri, peştamallıklar ve özel maliyet bedellerinin itfasında da yıllık olarak itfa edilecek tutardan ilgili döneme isabet eden kısım dikkate alınacaktır.
F- AMORTİSMAN İLE İLGİLİ ÖZELLİK ARZ EDEN BAZI DURUMLAR
1- Amortismana Tabi Tutulacak İktisadi Kıymetin Yeni Olması Şartı Aranılmaz
Amortismana tabi tutulması gereken iktisadi kıymetin yeni olması zorunlu değildir. İşletmeler kullanılmış olan iktisadi kıymetleri maliyet bedeli üzerinden amortismana tabi tutulabilirler.
2- Satın Alınan Ancak Fiilen Kullanılmayan İktisadi Kıymetlerde Amortismana Tabi Tutulabilir
Satın alınan, ancak fiilen kullanılmayan yedek makine ve tesisatın amortismana tabi tutulabilmesi için fiilen kullanılması şartı aranılmaz. Ancak bu kıymetlerin kullanılmaya hazır halde bulundurulması gerekmektedir.
3- Satın Alınan İktisadi Kıymetin Maliyetinin Birkaç Aşamada Tamamlanması Halinde Amortisman
Satın alınan iktisadi kıymetin maliyetinin birkaç aşamada tamamlanması halinde, makine ise montajının, kamyon ise kasasının (vb. donanımın) tamamlandığı yıl kullanılmaya hazır hale geleceğinden montajın tamamlandığı yıl sonuna kadar oluşan diğer maliyet unsurlarının da alış bedeline eklenmesi suretiyle oluşan bedel üzerinden amortisman ayrılması gerekmektedir. Yapılmakta olan yatırımlarda da uygulama bu şekildedir.
4- İktisadi Kıymet Alımları İçin Ödenen Faiz Ve Kur Farklarının Durumu
163 sıra numaralı V.U.K Genel Tebliği ile yatırımların finansmanında kullanılan kredilere ilişkin faiz giderleri ile yurt dışından döviz kredisi ile sabit kıymet ithal edilmesi nedeniyle ortaya çıkan kur farklarının, aktifleştirme tarihine kadar olan kısmının maliyete intikal ettirilmesi, aktifleştirildikten sonraki döneme ilişkin olanların ise seçimlik hak olarak doğrudan gider yazılması veya maliyete intikal ettirilmek suretiyle amortismana tabi tutulması gerektiği açıklanmış bulunmaktadır.
334 sıra numaralı V.U.K. Genel Tebliği ile de; Lehe oluşan kur farklarının da aktifleştirme işleminin gerçekleştiği dönemin sonuna kadar oluşan kısmının maliyetle ilişkilendirilmesi, aktifleştirildikten sonraki döneme ilişkin olanların ise kambiyo geliri olarak değerlendirilmesi veya maliyetten düşülmek suretiyle amortismana tabi tutulması gerekecektir. Ayrıca, daha sonraki dönemlerde, seçimlik olarak hangi hak kullanılmışsa o yönteme göre işlem yapılmasına devam edilecektir.
5- Amortismana Tabi İktisadi Kıymetlerin Satılması
Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması halinde, satılan iktisadi kıymetin envanter defterinde kayıtlı değerinden ayrılan amortismanlar düşüldükten sonraki kalan tutar ile satış bedeli arasındaki fark kâr ve zarar hesabına geçilerek dönem kazancının tespitinde dikkate alınır. İşletme hesabı esasında defter tutan mükellefler ile serbest meslek kazanç sahipleri, iktisadi kıymet satışından elde ettikleri kâr ya da zararı, defterlerine hasılat ya da gider kaydederler. Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin devri veya trampa edilmesi de satış gibi değerlendirilecektir.
6- İlgili Olduğu Yılda Gider Yazılmayan Amortismanın Durumu
Amortisman yıllıktır. Amortisman ayırma işlemi VUK’nunda öngörülen yöntemlere göre yıllık olarak hesaplanır. Amortisman ayırmak ihtiyaridir. Mükellefler isterlerse amortisman ayırmayabilirler, ancak ayırmadıkları amortismanı sonraki dönemlerde de ayıramazlar. (Gider olarak yazamazlar.) Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabilir.
Amortismanın herhangi bir yıl ayrılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir şekilde yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz. Maliye Bakanlığınca belirlenen oranlardan daha az oranda amortisman ayırmak suretiyle amortisman süresinin uzatılması mümkün bulunmamaktadır. Uzatıldığı takdirde bu yıllara isabet eden amortismanlar vergi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınmayacaktır.
7- Bilgisayar Programlarında Amortisman
Bilgisayar programları Vergi Usul Kanunu’nun 313. maddesinde belirtilen tutarı geçmesi durumunda doğrudan gider yazılmayıp amortisman yoluyla yok edilir. Amortisman uygulaması açısından bilgisayar programlarını, işletim sistemleri ve uygulama programları olarak ayrı ayrı incelemek gerekmektedir.
İşletim sistemleri, bilgisayarın kullanılması için mutlaka bulunması gereken ve genellikle bilgisayarla birlikte satılan programlardır. Bu programların bilgisayarla birlikte amortismana tabi tutulması kabul edilmektedir.
Uygulama programları bilgisayarın kullanımına bağlı olarak çeşitli fonksiyonları yapabilecek programlar olup, bilgisayarları kullanabilmek için bu programlar zorunlu değildir. Bu nedenle bu programların bilgisayarlardan ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir. Uygulama programlarının gayri maddi hak olarak amortismana tabi tutulması gerekmektedir.
8- Özel Maliyetlerde İtfa
Kiralanan gayrimenkullerle ilgili normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında, gayrimenkulü genişletmek veya iktisadi kıymetini devamlı olarak artırmak maksadıyla yapılan giderler, özel maliyet bedeli olarak değerlenir.
Özel maliyet bedelleri, kira süresine göre eşit yüzdelerle itfa edilir. Kira süresi dolmadan, kiralanan şeyin boşaltılması veya herhangi bir sebepten sona ermesi halinde henüz itfa edilmemiş olan giderler, boşaltmanın yapıldığı yılda bir defada gider yazılır.
9- Değer Artıran Ve İktisadi Ömrü Uzatan Giderler
Normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında sabit kıymetin değerini arttıran veya sabit kıymeti genişleten (kapasitesini artıran) nitelikteki harcamalar aktifleştirilerek sabit kıymetin kalan ömrü boyunca amortismana tabi tutulur.
Bu durumda sabit varlıkla ilgili bir harcamanın maliyet bedeline dahil edilebilmesi için;
Yapılan harcamanın normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında olması; yani, sabit varlığın normal fonksiyonu devam ettirebilmesi için gerekli normal harcama olması,
Yapılan harcamanın sabit varlığı genişletmek veya iktisadi kıymetini devamlı olarak artırmak amacı ile yapılmış olması gerekir.
VUK’nun 272. Maddesine göre; sabit varlıklar için yapılan giderler hem tamir, hem de kıymet artışı ile ilgili giderlerden meydana geldiği zaman mükellef bu giderlerden maliyet bedeline eklenecek kısmı ayrı göstermek zorundadır.
10- Binek Otomobiller İçin Kıst Amortisman Uygulaması
Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.
Hem yolcu hem de yük taşıyabilen araçlardan şoförün arkasında da koltuğu, yanda camları olan araçlar binek otomobili sayılmıştır. Bu araçların sadece önde şoför ve bir yolcu koltuğu bile olsa, aracın arka kısmında emniyet kemeri veya emniyet kemeri montajı için tertibat, koltuk ve emniyet ekipmanı için sabit tertibat, arka kısım yolcu bölümündeki döşemeyle kaplı ise ve yine havalandırma, iç aydınlatma veya küllük bulunuyorsa, yolcu bölümü ile arka bölüm arasında sabit bir panel veya bariyer bulunmuyorsa bu araçlar da binek otomobili sınıfına dahil edilmiştir. Örneğin; Doblo, Connect, Kango, Expres, Combi, Partner, Caddy, Transporter, Starex gibi taşıtlar binek oto gibi değerlendirilmektedir.
Bu tip araçlara ilişkin ruhsatta tanımlamalar mevcut bulunmaktadır. Burada dikkat çektiğimiz nokta ruhsattaki tanımdan ziyade Gümrük Genel Tebliğinde açıklandığı üzere kullanım vasfına dikkat etmekte yarar vardır. Motorlu Araç Tescil Belgesi veya Motorlu Araç Trafik Belgesinde yer alan bilgilere göre örnek vermek gerekirse;
Örnek 1) Cinsi: Hususi Oto, Tipi: Peugeot 1.9 d Partner, İstihap haddi 4 kişi
Örnek 2) Cinsi: Kamyonet, Tipi: Fiat Doblo Cargo Combi 1.3 Multijet Actıve, İstihap haddi: 4+1
Örnek 3) Cinsi: Kapalı Kasa Kamyonet, Tipi: Peugeot 1.9 D Partner, İstihap Haddi: 2 kişi
Görüleceği üzere aynı tip aracın kullanım özelliğine göre KDVK 30/b bendi kapsamındaki 1 ve 2. Örnekteki araca ilişkin olarak her ne kadar Cinsi Hususi Oto ve kamyonet olarak belirlense de, insan ve yük taşıma özelliği bir bulunduğundan KDV indirim konusu yapılamayacak, bunun yanı sıra sadece yük taşıma özelliği bulunan 3.örnekteki araca ilişkin KDV ise indirim konusu yapılabilecektir.
Aynı zamanda 1 ve 2 sayılı örneklerdeki araçlar binek otomobil olduğundan dolayı kıst amortismana tabi tutulacak olup bunlara ödenen MTV’leri de gider yazılmayacaktır.
11- Amortismana Tabi İktisadi Kıymetlerin Sigorta Tazminatı
Yangın, deprem, sel, su basması gibi afetler yüzünden tamamen veya kısmen ziyaa uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için alınan sigorta tazminatı, bunların değerinden fazla veya eksik olduğu takdirde aradaki fark kâr veya zarara yazılır. Hesaplamada önceki yıllarda ayrılmış amortismanlar, iktisadi kıymetin kayıtlı değerinden düşülmek suretiyle dikkate alınır.
Sigorta tazminatı alınan iktisadi kıymet için ayrıca olağanüstü amortisman ayrılmadan sigortadan alınan tazminat ile iktisadi kıymetin net değerinin kıyaslanması sonucu bulunan tutar kâr-zarar hesabında gösterilebilecektir.
12- Yenileme Fonu Uygulaması
Yenisi alınmak için sabit kıymet satışı veya hasardan dolayı sigortadan alınan tazminatlar nedeniyle kar oluşması durumunda mükellefler isterlerse bu kar tutarını gelir yazmadan 549 Özel Fonlar Hesabı’nda Yenileme Fonu olarak en fazla 3 yıl süreyle bekletebilirler. 3 yıl içinde sabit kıymetin yenisi alınırsa yeni alınan sabit kıymetin amortismanı öncelikle bu fondan karşılanır.
Eğer Yenileme fonu uygulaması kullanılacaksa bu konuda yönetim kurulu kararı alınması yerinde olacaktır.
3 Yıl içerisinde sabit kıymet alınmazsa yenileme fonuna alınan tutar 3’üncü yılın sonunda gelir hesaplarına aktarılır.
3 yıl içersinde Sabit kıymetin yenisi alınmakla beraber Yenileme Fonundaki tutar bu iktisadi kıymetin amortismanı ile eritilemezse 3’üncü yılın sonunda kalan tutar gelir hesaplarına aktarılır.
13- Finansal Kiralama Yoluyla Edinilen İktisadi Kıymetlerde Amortisman
Finansal kiralama işlemlerine konu olan iktisadi kıymetler ile sözleşmeden doğan hak, borç ve alacakların değerlemesine ilişkin esaslar Vergi Usul Kanunu’na dahil edilmiştir. Bu düzenleme ile finansal kiralamaya konu iktisadi kıymet amortismana tabi tutma hakkı kiracıya (finansal kiralama yoluyla iktisadi kıymet kiralayan) geçmiştir. Bu düzenlemeden sonra kiracı, finansal kiralama sözleşmesine göre borçlandığı kira bedelinin net bugünkü değerini(rayiç bedel net bugünkü değerden daha düşükse rayiç bedeli) hak olarak aktifleştirecek, hak olarak aktifleştirilen kısım amortisman yoluyla itfa edilecektir.
14- Hurdaya Ayrılan Sabit Kıymetlerin Kayıtlardan Çıkarılmasında Özellikli Durumlar
Hurdaya Ayrılacak Sabit Kıymetlerin Tekdüzen Hesap Planında Gösterimi
Kullanılma olanağı kalmayan hurda olarak ayrılması istenen sabit kıymetlerin Tek Düzen Hesap Planında “294 Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar” hesabında takip edilmesi gerekmektedir. Kullanılma olanağı kalmayan hurda olarak ayrılması istenen bu sabit kıymetlerin hurdaya ayrıldığı döneme kadar oluşan Birikmiş Amortismanlarını da yine Tek Düzen Hesap Planında yer alan “299 Birikmiş Amortismanlar” hesabında takip etmelidir.
294 Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar hesabına alınan hurda nitelikli sabit kıymetlerin satışı söz konusu olduğu zamanda, bu hesapları kullanarak aktiften çıkartılması yapılır ve net defter değerinin kar/zarar hesaplarına satışın olduğu tarihte aktarılması gerekmektedir.
KDV 17/4-g Maddesi Gereği Hurda Niteliğine Dönüşen Sabit Kıymetler
Hurda niteliğine dönüşen sabit kıymet satışlarında KDV hesaplanması ile ilgili mevzuatta net açıklama bulunmamaktadır. Bu tip satışlarda öncelik artı KDV hesaplanması yerinde olacağı kanaatindeyiz. Kanunun 17/4-g maddesi gereği KDV hesaplanamaması (metal, plastik, lastik, kauçuk, kâğıt, cam hurda gibi sabit kıymetlerin) yani KDV’den istisna olması durumunda sabit kıymetin alımında indirim konusu yapılan Katma Değer Vergisi kayıtlardan çıkarılarak, Kanunun 58.maddesine göre gider yazılması gerekmektedir.
G- AMORTİSMAN UYGULAMASINA İLİŞKİN PRATİK BİLGİLER TABLOSU
1 İşletmede bir yıldan fazla kullanılma. Sabit Kıymetin ömrü 1 yıldan uzun olmalıdır.
2 Sabit kıymet yıpranma, aşınma veya kıymetten düşmeye maruz bulunmalıdır.
3 Sabit Kıymet Aktife kayıtlı olmalı ve kullanıma hazır bulunmalıdır.
4 İşletmenin muhasebe kayıtlarında yer almasına rağmen fiilen işletmede mevcut olmayan iktisadi kıymetler için amortisman ayrılmaz.
5 İktisadi kıymetin değerinin belli bir tutarı aşması. 2011 yılı için 700 TL
6 Kullanılabilecek yöntemler, Normal Amortisman Yöntemi, Azalan Bakiyeler Üzerinden Amortisman Yöntemi (Hızlandırılmış) ve istisnai durumlarda Fevkalade Amortisman Yöntemidir.
7 Bir maddi duran varlık için Normal Amortisman Yöntemi’ne göre amortisman ayrılmaya başlandıktan sonra Azalan Bakiyeler Yöntemi’ne geçiş yapılamaz. Ancak Azalan Bakiyeler Yöntemi kullanılırken Normal Amortisman Yöntemi’ne dönülebilir.
8 Azalan Bakiyeler Yöntemi’ni Sadece Bilanço Usulüne göre defter tutan mükellefler uygulayabilirler.
9 Azalan Bakiyeler Yönteminde amortisman oranı Normal Amortisman oranının iki (2) katıdır. Ancak bu oran hiçbir zaman %50′yi aşamaz.
10 Maddi Olmayan Duran Varlıklarda (Haklar, Şerefiyeler, Özel Maliyetler gibi) Azalan Bakiyeler Yöntemi (Hızlandırılmış) ile amortisman ayrılamaz.
11 Yararlı ömür sadece “yıl” bazında belirlenmektedir.
12 Yararlı ömür olağanüstü durumlar dışında sabittir. (Fevkalede amortisman uygulamsı süreyi düşürür.)
13 İktisadi ve teknik bütünlük arzeden sabit kıymetler, gruplama yapılarak amortismana tabi tutulabilir. (Çatal, bıçak, kaşık, bardak bz. Ekipmanlar gruplandırılarak amortisman ayrılabilir.)
14 Boş arazi ve arsalar yıpranma, aşınma söz konusu olmadığı için amortismana tabi tutulmaz.
15 Amortisman ayırmak ihtiyaridir. Mükellefler isterlerse amortisman ayırmayabilirler, ancak ayırmadıkları amortismanı sonraki dönemlerde de ayıramazlar ve gider yazamazlar.
16 Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabilir.
17 Amortismanın herhangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz.
18 Amortismana konu değer varlığın maliyet bedelidir.
19 Varlığı elde ederken ortaya çıkan vade farkları, varlığın maliyetine dahil edilir.
20 Sabit Kıymetin elde edildiği dönem sonuna kadar oluşan finansman giderleri (faiz gideri) maliyete ilave edilir. Sonraki dönemlere ait olan finansman giderleri ister maliyete eklenilir isterse gider yazılabilir.
21 Sabit Kıymetin elde edildiği dönem sonuna kadar oluşan kur farkları maliyete ilave edilir. Sonraki dönemlerde oluşan kur farkları ise ister maliyete eklenilir isterse gider yazılabilir.
22 Sabit Kıymetin aktife girdiği dönemde ortaya çıkan lehte kur farkları doğrudan sabit kıymetin maliyetinden düşülür.
23 Kıst amortisman uygulaması yalnızca Binek Otomobiller için geçerlidir.
24 Amortisman ayrılmaya Binek Otomobilin alındığı aydan başlanılır ve alındığı ay kesri tam sayılır. İlk dönem ayrılmayan amortisman tutarı son yılın amortisman tutarına ilave edilir.